Gemi Brokerlik Ücreti

GEMİ BROKERLİK ÜCRETİNİN TAHSİLİ neden zor ?

CHARTERING, yani gemi kiralama işlerinde çalışan, BROKERLERIN, karşılaştığı meselelerden bir tanesi kendi ücretlerini tahsil edememe durumudur.

Bu konuda nasıl bir hukuki yol izleneceği, dünya ve ülkemiz tatbikatında, değerlendirilmektedir. Tarafların birbirine olan görev, centilmenlik, geçmişten gelen hatır gibi durumlar, sorunu bazen halletmekte ancak her broker hizmetinin hukuki temelini ve hakkını bilmek istemektedir.

Malum olduğu üzere, CHARTER PARTY sistemi tüm dünyada gemiye yük, yüke gemi bulmak ve bunu mukaveleye oturtmak için kurulmuş esas olarak İngiliz tatbikatının sözleşme sistemleridir. Brokerler yaptıkları yoğun müzakere, yazışma ve pazarlık sonucu taraflar arasında bir mutabakat sağlayarak Matbu surette hazır olan bu taşıma mukavelelerini, neticeye bağlamaktadırlar. Brokerlik faaliyeti , son derece hızlı düşünme ve denizcilik’ten anlama, gemilere dair teknik donanım , deniz hukuku bilgisi ve ticari beceri gerektiren, Deniz ticareti taşımacılığı faaliyetinin önemli bir uzmanlık alanıdır.

Broker’ler ücretlerini nasıl bir sözleşme ile garanti altına alabilirler ? Brokerlik ücreti, ancak sözleşmenin ifasının tamamlanmasının gerçekleşmesi halinde, hak kazanılan bir ücrettir. Müzakere sırasında konuşulan fiili olayların yani, bir taşıma faaliyetinin gerçekleşmesi neticesinde ve ancak bu sonuç halinde bu hizmet ve aracılık ücretini tahsil etmeye hak kazanılmaktadır.

Ücret , Chartering, yani gemiye yük , yüke gemi bulma çalışmaları ve gayretleri ve işlemleri sırasında, Brokerage navlun (freight) veya kira (hire) üzerinden bir yüzde olarak ifade edilmektedir. Less % 1.5 Brokerage vbg.

Kiracı (Charterer) tarafından, Donatan Armatöre ödenen navlun veya kira ücretinin, belli yüzdesi Broker’e ödenmektedir. Taşıma faaliyetinin herhangi bir sebeple gerçekleşmemesi halinde, Broker’in bir ücret hakkı doğmamaktadır.

Diğer yandan, HIRE ücreti için tüm kiralardan belli miktarda “all hire earned’’ şeklinde bir hükmün Charter Party’de bulunmasına rağmen time charter mukavelesi bir sebeple fesh olunduğunda, ücret alınamadığı, gerçeğine son yıllarda çok rastlanmıştır.

BROKER, kendi hizmetinin karşılıksız kalması durumunu, riski göze almaktadır. Müzakerelerin sonucu, netice gerçekleşmezse, bir bağlantı (fixture) yapılamazsa, bu takdirde, broker çoğu zaman ücrete hak kazanmaz.

Charter Party’deki, komisyon şartı (clause) açık ve bariz bir biçimde, komisyonun, kime , nasıl ve ne miktarda ödeneceğini hüküm altına almalıdır.

İngiliz Hukukuna tabi olan tüm CHARTER PARTY’lerde ve bu kontratın iki taraflı bir sözleşme olması sebebiyle, bu sözleşmeden doğan tüm talepler ancak sözleşmenin taraflarını yani, KİRACI ve DONATAN’ı bağlamaktadır ve sadece bu iki tarafa herhangi bir talepte bulunma hakkını vermektedir. Dolayısıyla, BROKER’ in sözleşmenin tarafı olmadığı için, İngiliz Hukukuna dayanan bu sözleşmeden doğan bir alacak olan brokerlik ücretini talep ve dava hakkı yoktur.

BROKER hakkını kimden, nasıl isteyecektir? Kiracı navlun ücretini DONATAN’a ödemiştir. Kiracı DONATAN’a başvurarak, brokerin ücretinin; broker’a ödenmesini talep edecektir.

1999 yılında İngiliz Hukuk tatbikatı, bir gelişme göstererek 3. Şahıs olan broker’in kontratta kendisine tanınan ve verilmesi icabeden komisyon ücretini, taraflara karşı talep ve dava etme hakkını, yasal hale getirmiştir.

Burada, tüm brokerler’in kontratta açıkça ismen belirlenmesi, yazılmış olması aranmaktadır. Bu durumda ,Brokerlik ücretinin ödenmemesi, kontratın ihlali anlamına gelecek ve DONATAN, BROKERAGE ücretini ödemekten kaçamayacaktır.

Baltic Exchange Code-1 yönetmeliğinde benzer bir koşulu düşünerek ; brokerlik ücretini ödemeyen üyeleri aleni olarak deşifre etme, listeleme yönünde bir karar almıştır.

Bizim hukukumuzda ise, Yeni Ticaret Kanunu’nun 4. Kitap 6. Kısım’da taşıma işleri komisyonculuğu bahsi düzenlenmiştir.

Türk Hukukunda, komisyoncunun ücreti, eşyanın taşıyıcıya veya taşıyana teslimi ile ödenir. TTK. madde 920.

Kanunumuz düzenlemesi, daha ziyade freight forwarder’leri ve diğer taşıma işleri aracılarının faaliyetlerini öngörmektedir.

Bizim hukuk tatbikatımızda gemi brokerliği bir temsilcilik, ticari mümessillik, vekillik olarak kabul edilmektedir.

Borçlar Kanunumuzun;M. 449-452 hükümlerine bakmak gerekmektedir.

M. 453: ticari vekil, ticari mümessil sıfatını haiz olmaksızın bir ticarethane veya fabrika veya ticari şekilde işletilen diğer bir müessese sahibi tarafından, müessesenin bütün işleri veya muameleleri için temsile memur edilen kimsedir.

Broker’in hukuki statüsü birçok mesleki alanda olduğu gibi, tartışmalıdır. Ancak ister vekil, ister taşıma işleri komisyoncusu olsun, her halükarda ücrete hak kazanması yük taşıma faaliyetinin, tamamlanmasına ve navlunun ödenmesine, ve elde edilmesine vabestedir.Bazen, “Commission may be payable on the signing of the charter, upon completion of loading, upon the gross estimated – freight, ship lost on her way to the loading port or not lost, or in like terms” şeklindeki düzenlemeler Brokerler’in ücretlerini güvenle tahsil etmelerinde bir fayda temin edebilmektedir.

Avukat Sema Yerlikaya LL.M

İMEAK DTO Deniz Ticaret ve Bankacılık hukuku Danışmanı/Hakem

Deniz Hukuku Derneği Kurucu Üyesi